ჰოვსილა, ანუ მოთმინების ფიალა

დიდი ხანია ლექსიკონებს ვუკირკიტებ, რათა “ჰოვსილას” წარმომავლობა დავადგინო. საინტერესოა, რომ აკა მორჩილაძის წიგნებში ეს სიტყვა მხოლოდ “ოფსილას” ფორმით გვხვდება და ასევე სალმან რუშდის “ეშმაკეული აიების” თარგმნისას მთარგმნელმაც და რედაქტორმაც ორივემ დაიზარა განმარტებითი ლექსიკონის გადაშლა და იქაც “ოფსილა” წერია, თან ორ სხვადასხვა ადგილას. ბარემ ბონუსად ენტონი ბერჯესის “მექანიკური ფორთოხლის” ქართული თარგმანიც ვახსენოთ, სადაც ასევე “ოფსილა” გვხვდება და ეს უკვე, დამეთანხმებით, ტრენდია.

ყველაზე ძველი ჩანაწერი ლექსიკონებში იოსებ გრიშაშვილის “ქალაქურ ლექსიკონში” ვნახე, სადაც “ჰოვსილა” განმარტებულა, როგორც – არაქათი, ძალ – ღონე, ენერგია – და იქვე ავტორი კითხულობს – ამ სიტყვის მეორე ნაწ. – სილა რაიმე დამოკიდებულებაში ხომ არ არის რუს. „სილასთან?“-ო.

ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში რატომღაც “ჰ” დაიკარგა და განმარტებაც ჰგავს გრიშაშვილისეულს: “ძვ. საუბ. ძალა, ღონე, ნიათი. მართალს ამბობენ, რომ სულს სიბერე, დაუძლურება, დაჩლუნგება, ქანცის და ოვსილას გამოცლა ადლზედაც არ ეკარებაო («ივერია»).”

აქვე, სანამ იმას დავწერ თუ რა გავარკვიე, მამაჩემის პოსტიდან ამონარიდსაც მოვიშველიებ, სადაც იგივე წერია:

“ჰოდა, ის გამახსენდა, მამაჩემი და მისი მეგობრები, ძველ თბილისში დაბადებულები და გაზრდილები, ხშირად იყენებდნენ საუბრისას არაბულ სიტყვებს: მაზალო, ჰოვსილა, მარაქა, სამთი…. მე მოგვიანებით გავიგე, რომ ეს არაბული სიტყვებია, მაგრამ მათი მნიშვნელობა კარგად ვიცი ბავშვობიდანვე, რადგან მეც ძველ თბილისში გავატარე და ვატარებ მთელ ჩემს ცხოვრებას… „მარაქა“ და „მაზალო“, ასე თუ ისე, ბევრმა იცის, „(ჰ)ოვსილა“ – ღონე, ძალა – ნაკლებად იციან, აი, „სამთ-ი“ კი პრაქტიკულად არავინ იცის ძველი თბილისის ფარგლებს გარეთ… ეს არის: წესი, ქმედების სახეობა, მეთოდი … ასე ამბობდნენ ხოლმე: „ამ საქმის სამთი თუ არ იცი, ვერ გააკეთებ-ო“

საინტერესოა, რომ სპარსულში, საიდანაც იხელმძღვანელა მამაჩემმა, ეს სიტყვა ასე გამოიყურება:

თუმცა ამ გამოძიებაში ჩემთვის საინტერესო ნაწილი არაბულ ლექსიკონში დაიწყო, როდესაც აღმოჩნდა, რომ არაბულში حوصلة (ჰავსალა) ფრინველის ჩიჩახვიდან დაწყებული, ყველანაირ ბუშტს ნიშნავს, რაშიც რაღაც გროვდება, მათ შორის შარდის ბუშტს, ნაღვლის ბუშტს და ა.შ.

თავსატეხის ბოლო ნაწილი, რომელმაც სრული სურათი დახატა ჩემს პაზლში ედვარდ გრენვილ ბრაუნის 1887 წელს გამოცემული წიგნია, “ერთი წელიწადი სპარსთა შორის“, რომელსაც გუგლის წიგნების საშუალებით მივაკვლიე, სადაც სქოლიოში დატანილია შემდეგი:

ესე იგი როგორც ირკვევა აბსტრაქტულად მოაზროვნე არაბებისგან მეტაფორულად მოაზროვნე სპარსელებმა სიტყვა ისესხეს და მნიშვნელობაც შეუცვალეს. თუ არაბებისთვის დახურული სფეროსებური საწყაო იყო, სპარსულში ამას ამტანობის და მოთმინების მნიშვნელობა დაემატა და როგორ არ გაგახსენდეს ადამიანს ალფრედ ჰიჩკოკის სიტყვები: “ფილმის ხანგრძლივობა შარდის ბუშტის ტევადობის პროპორციული უნდა იყოსო”, როცა არაბულში “ჰავსალას” ერთ-ერთი მნიშვნელობა ნამდვილად არის შარდის ბუშტი, აქვე ბარანოვის ლექსიკონიდან სქრინი:

დაბოლოს ამ ყველაფრის გათვალისწინებით “ჰოვსილა” რომ მოთმინების ფიალად გვეთარგმნა თავის დროზე, რა მოხდებოდა ვითომ?!

წითელ ნემსიყლაპიაზე ნადირობა

მე-18 საუკუნის იაპონიაში, ედოს ეპოქაში ცხოვრობდა პოეტი ქალი ფუკუდა ტიო-ნი, რომელიც ჩემთვის მხოლოდ ერთი ჰაიკუთია ცნობილი, თუმცა სხვა ჰაიკუებიც აქვს ცხადია. პოეტს ეს ჰაიკუ, გადმოცემის თანახმად შვილის სიკვდილის შემდეგ დაუწერია და მასში ის გამოუთქმელი სევდაა ჩაქსოვილი, რომლითაც გაჟღენთილია კარგი პოეზია. ეს ჰაიკუ თქვენც გეცოდინებათ თამაზ ჩხენკელის თარგმანში:

“ო, კალიების მდევნელო ჩემო.
აწ რა უცნაურ ქვეყანაში
შეგირბენია.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს თარგმანი სრულად გადმოსცემს შვილმკვდარი დედის დარდს, მგონია რომ სიღრმე აკლია. ის სიღრმე, რომელიც იაპონური ორიგინალის გაცნობის შემდეგ აღმოვაჩინე (გუგლტრანსლეითით იაპონური საიტების დევნა ჩემი ჰობია). ჰაიკუში ის ბიჭი ნემსიყლაპიაზე ნადირობას გადაყვა და არა კალიების დევნას. ნემსიყლაპია კი ამ ჰაიკუში ე.წ. “კიგოს” წარმოადგენს, რომელიც ჰაიკუს აუცილებელი ატრიბუტია და წელიწადის ერთ-ერთი დროის სიმბოლიზირება უნდა იტვირთოს. ამ შემთხვევაში ნემსიყლაპიაზე ნადირობა შემოდგომის მაცნეა, იმ შემოდგომისა, რომელიც ფუკუდა ტიო-ნის ცხოვრებაში დაიწყო, შვილის სიკვდილის შემდეგ.

იაპონური მითებისა და თქმულებების კრებულში შემომხვდა ადრე იაპონიის ძველი პოეტური სახელწოდება – “აკიცუშიმა” რაც სიტყვასიტყვით “ნემსიყლაპიების ქვეყანას” ნიშნავს. შემდეგ აკიცუშიმა მეორე მსოფლიო ომში იაპონიის ფლოტის დიდ სამხედრო ხომალდს ერქვა, თუმცა ეს სხვა ისტორიაა. ერთი სიტყვით იმის თქმა მსურს, რომ ნემსიყლაპიების, როგორც შემოდგომის მახარობლების მიმართ იაპონელებს საკრალური დამოკიდებულება აქვთ, რასაც ეს ისტორია ცხადყოფს: მე-17 საუკუნეში მცხოვრებ პოეტს ტაკარაი კიკაკუს დაუწერია ჰაიკუ “ბადრიჯანს რომ ფრთები ჰქონდეს მერცხალი იქნებოდას” სტილში:

წითელი ნემსიყლაპია.
ფრთები მოაგლიჯე და
წითელ წიწაკად იქცევა

ეს არ მოსწონებია მაცუო ბაშოს და კიკაკუსთვის უთქვამს შენ ასე აკატონბო (წითელი ნემსიყლაპია) მოკალიო. მე ასე დავწერდიო:

წითელ წიწაკას,
ფრთები რომ გამოვაბათ
ნემსიყლაპიად გადაიქცევა

პოეზია უნდა ქმნიდეს, ახალ სიცოცხლეს უნდა შთაბერავდეს სულს და არ უნდა კლავდესო…

წითელ ნემსიყლაპიაზე ნადირობის დასასრული.

რამდენად ზუსტია სიტყვა „ზუსტი“?

ამ ბოლო დროს ერთი შეკითხვა მაწუხებს: რამდენად ზუსტია სიტყვა „ზუსტი“? შეიძლება ჩათვალოთ, რომ მეტი საქმე არ მაქვს და ლინგვისტური პირმრუდობით ვირთობ თავს, თუმცა ეს ის შემთხვევა არ არის. ინდუსტრიაში მუშაობამ და პრობლემების პრაქტიკულ ჭრილში დანახვამ ახალი ტიპის საჭიროებები გამიჩინა. წინა ცხოვრებაში სულ თეორეტიკოსი ვიყავი, აქ კი გადაჭრილ ამოცანაში ფასობს არა თეორიული მხარე, არამედ თუ რამდენად ზუსტი და სანდოა შედეგი. ამასთან, როგორც აღმოჩნდა, სიტყვა „ზუსტს“ ორი იპოსტასი აქვს და ორივეს ქართულში ერთ სიტყვაში ვაერთიანებთ, რაც თქვენი არ ვიცი და ჩემს ტვინში გაურკვევლობას ბადებს.

ინგლისურში სიტყვები – Accuracy და Precision – სინონიმებია, არც მთლად ერთი და იმავეს აღნიშნავს, მიუხედავად იმისა რომ ორივე ითარგმნება როგორც „სიზუსტე“. Accuracy აღნიშნავს თუ რამდენად ზედმიწევნითაა შესრულებული სამუშაო, ან გაკეთებული რაიმე და მის საზომად სასურველ შედეგთან მიახლოება გამოიყენება. ასე მაგალითად თუ ფეხბურთელმა ოცჯერ დაარტყა კარში და საშუალოდ ხუთი მეტრით აცილებდა მიზანს Accuracy ამ შემთხვევაში ეს ხუთი მეტრი იქნება. Precision კი აღნიშნავს თუ რამდენად ერთნაირად ზუსტია შესრულებული სამუშაო სხვადასხვა დროს, ან რამდენად ერთნაირია ერთი სამუშაო პროცესის შედეგად მიღებული შედეგები. თუ Accuracy სასურველ შედეგთან დაშორებით იზომება, Precision მცდელობებს შორის დაშორებაა, ნაკეთობებს შორის მსგავსებაა.

როდესაც მომიწია დაფიქრება ამ ორ ინგლისურ სიტყვაზე, რომლებიც თვალნათლივ სხვადასხვა რამეს აღნიშნავენ, მომიხდა გარჩევა და როგორც აღმოვაჩინე საუკეთესო შემთხვევაში Accuracy სისწორეა, Precision კი – სიზუსტე: ფეხბურთელი შეიძლება სულ ზედა მარცხენა ძელს არტყამდეს ბურთს და ყოველი დარტყმისას ერთნაირად ზუსტი იყოს, თუმცა არც ერთი დარტყმა არ იქნება სწორი (სასურველ მიზანს მიღწეული), ან სხეულის ნორმალური ტემპერატურის დროს თერმომეტრი სულ 38 გრადუს ცელსიუსს აჩვენებდეს და ზუსტი იყოს, თუმცა არასწორი. აქვე იმასაც დავამატებ, რომ სწორად ამ Accuracy/Precision-ს შორის განსხვავების გამოა, რომ ერთნაირ შედეგს არ უნდა ვენდოთ, ვინაიდან მონაცემთა სემპლში შეიძლება bias (სისტემატური შეცდომა) იყოს და მიუხედავად მცირე ვარიაციისა, მთლიანი შედეგი ნაგავში იყოს გადასაგდები.

საინტერესოა, რომ სიტყვა „სწორს“ სულხან-საბა მრუდის საპირისპიროდ განმარტავს და შემდეგ იქ, სადაც „მრუდია“ ახსნილი სხვადასხვა ტიპის სიმრუდეს ასახელებს: ელამიდან დაწყებული ღვარჭნილით დამთავრებული. „არაზუსტი“ (ისევე როგორც „ზუსტი) სულხან-საბას ჩამონათვალში არ არის, ვინაიდან ეს სიტყვა ფრანგული juste-ისგან (ჟჲუსტ) აწარმოეს გასული საუკუნის გარიჟრაჟზე ჩვენმა ფრანკოფილმა წინაპრებმა, თუმცა მე მაინც არა მგონია, რომ ეს ის ფლობერისეული le mot juste-ია (სწორი სიტყვა), რომელიც ცხონებული გუსტავის ცხოვრების კრედო გახლდათ. ჩემი აზრით დაუშვებელია, რომ იქ სადაც “სწორს” ვგულისხმობთ “ზუსტი” ვთქვათ, სადაც “სრულის” თქმა გვსურს იქაც ზუსტი გამოვიყენოთ და სადაც “ზედმიწევნითი” უნდა ეწეროს იქაც “ზუსტი” იწონებდეს თავს. Le mot juste-ო ტყუილად კი არ ამბობდა ის კაცი?!

ჰოდა, ამ ყველაფრის გათვალისწინებით რამდენად ზუსტია სიტყვა „ზუსტი“ (ან რამდენად სწორია – „სწორი“), როდესაც accuracy-ის ან precision-ს ვგულისხმობ არ ვიცი, თუმცა თარგმანის უკეთესი ვარიანტი ვერ მოვიფიქრე.

უკაცრიელი კუნძული, როგორც ასეთი

სულ ერთი წამით წარმოიდგინეთ ათი კაცისგან შემდგარი საზოგადოება, შორეულ უკაცრიელ კუნძულზე დასახლებული. არც ერთი ამ ათიდან არ ლაპარაკობს თანაკუნძულელთა ენებზე და მხოლოდ მშობლიური ენა იცის. როგორ გგონიათ რა მოხდება დროთა განმავლობაში? ისინი კუნძულის სხვადასხვა კუთხეში გამოიკეტებიან და ერთმანეთთან არ იურთიერთებენ? – ძნელი წარმოსადგენია, თუ კი ადამიანის, როგორც სოციალური ცხოველის ბუნებას გავითვალისწინებთ. მაშ, ისინი თავიანთ მშობლიურ ენაზე ილაპარაკებენ და იმის მოლოდინი ექნებათ, რომ სხვები მათ გაუგებენ? – არც ესაა მთლად კარგი გამოსავალი. ნუთუ, შეთანხმდებიან რომ ერთი რომელიმე კონკრეტული ენა ისწავლონ და მხოლოდ ამ ენაზე იურთიერთონ? ან არის კი ამ პრობლემის გადაჭრის რაიმე სხვა გზა?

შესაძლოა დროთა განმავლობაში ურთიერთობის, ან ქცევის საერთო შტრიხები გამოიკვეთოს, რაც ამ ჰიპოთეტური საზოგადოების კომუნიკაციაში იქნება სასახული. ეს შტრიხები შეიძლება ჟესტების, შორისდებულების და სიტყვების ნაზავი იყოს, რომლებიც ადაპტირებული იქნება კუნძულზე მიმდინარე კონკრეტულ სიტუაციებთან და ამ ათი მოსახლის თანამეზობლობასთან. ხშირად განმეორებადი სიტუაციები საერთო საკომუნიკაციო ერთეულებს შექმნის, მაგალითად დახმარების თხოვნისას, საქონლის ურთიერთგაცვლისას და ა.შ.

საბოლოოდ ახალი ტიპის საკომუნიკაციო სისტემას მივიღებთ, რომელიც ამ ათკაციანი საზოგადოების საჭიროებებზე იქნება მორგებული და კუნძულზე დაბადებული ბავშვები ბუნებრივი მატარებლები იქნებიან საკომუნიკაციო სისტემისა, რომელიც თავის თავში მოიქცევს ათივე ენის ნიშან-თვისებებს, თუმცა განსხვავებული იქნება ათივესგან თავისი უნიკალური კონტექსტით. (c) ამონარიდი ერთი კარგი წიგნიდან

გრძელი სიტყვები ჰაიკუში

მათემატიკური ჰაიკუების ბლოგზე ვიპოვე ეს ჰაიკუ:

Maths haikus are hard
All the words are much too big
Like homeomorphic.

ჰოდა ეს ამბავი გამახსენდა:

Спортивное “Что? Где? Когда?”, вопрос:
“В нём вам может встретиться сакура или луна. А вот электрогенератор не может. Назовите это”.

Ответ: Хокку.

Письменная апелляция, полностью и дословно:

“Автор вопроса,
Электрогенератор
В зад себе засунь”

Апелляция принята.

თარგმანში დაკარგული

რამდენიმე წლის წინ დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ მოითხოვა, რომ მთელი უელსის ტერიტორიაზე აბრები ორენოვანი ყოფილიყო, სადაც განთავსებული ტექსტი ინგლისურად და ვალიურად იქნებოდა წარმოდგენილი. თქვენს წინაშეა ერთ-ერთი ასეთი აბრა, რომელიც ინგლისურად გვაფრთხილებს, რომ ამ გზაზე სატვირთო მანქანების მოძრაობა აკრძალულია. ყველაფერი იდეალურად იქნებოდა, რომ არა ერთი გარემოება – ვალიურ ენაზე ტექსტის თარგმანი ასე გამოიყურება: “ახლა არ ვარ ოფისში. გთხოვთ სათარგმნი მასალა გადმოაგზავნოთ”.

ტოლობის ნიშანი

უელსელ კაი კაცს, რობერტ რეკორდს ალგებრა უსწავლებია კუნძულელი ბრიტებისთვის. 1557 წელს გამოცემულ წიგნში The Whetstone of Witte (მახვილგონიერების სალესი) ის წერს: “მომბეზრდა is equalle-ის წერა და ახალი სიმბოლო შემოვიტანე = ტოლობის აღსანიშნად, ვინაიდან არაფერია პარალელურ წრფეებზე უფრო ტოლიო”. თვალს ახარებს იმდროინდელი ინგლისური, ამიტომ დავაკოპირებ მისი ნაშრომიდან ამონარიდს:

“To avoide the tediouse repetition of these woordes: is equalle to: I will settle as I doe often in woorke use, a paire of paralleles, or gemowe [twin] lines of one lengthe: =, bicause noe .2. thynges, can be moare equalle.”

Не мытьём, так катаньем

2002 წლის ივლისში ჩვენი გუნდი, „მესამე გზა“, საქართველოს მაშინდელი ჩემპიონი სპორტულ რსრ-ში, მსოფლიო ჩემპიონატზე წავიდა მზიურ ქალაქ ბაქოში, ქარების ქალაქად ცნობილში. ოცდაოთხი გუნდიდან მოლდაველებს მოვუგეთ და ასე ვასახელეთ დედა-სამშობლო, თუმცა ამ ყველაფერს სხვა რამის გამო ვიხსენებ. ძალიან ბევრი იყო ისეთი შეკითხვა, სადაც პასუხს რუსული ანდაზა ანუ ე.წ. Поговорка წარმოადგენდა და ჩვენც, ამ რაუნდებში, რუსული რულეტკის თამაში გვიწევდა.

პირველი ანდაზა რომ იკითხეს ერთმანეთს გადავხედეთ და აღმოჩნდა, რომ ჩვენს არსენალში არცერთი რუსული ანდაზა ან მასთან გათანაბრებული ფრაზა არ მოიძებნებოდა გარდა ერთისა, რომელიც ერეკლემ გაიხსენა წუთის შუაში, ერთი ანდაზა გამიგია – не мытьём, так катаньем – და მოდი ეს ჩავწეროთო. ჰოდა, პირველ ჯერზე პასუხი იყო რაღაც (აღარ მახსოვს). მეორე ჯერზეც რომ იკითხეს ანდაზა ისევ რაღაც იყო და რომელიღაცა ცდაზე, როცა კვლავ ანდაზა იკითხეს, პასუხი не мытьём, так катаньем აღმოჩნდა და მოვარტყით…

ბოლო თერთმეტი წლის განმავლობაში ჩემს გონებაში ეს ანდაზა სადღაც ბუნდოვნად იყო დალექილი და დღეს ერთი ეტიმოლოგიური ბლოგის სქროლვისას აღმოვაჩინე შემდეგი: Мыт, ძველ რუსულში საბაჟოს, საგადამხდელო პუნქტს ერქვა, სადაც საბაჟო გადასახადებს კრეფდნენ. Кат – კი თურმე ჯალათი ყოფილა. ანდაზის მნიშვნელობა კი ყოფილა შემდეგი: თუ ნებაყოფლობით არა, მაშინ ძალის გამოყენებითო. რა უცნაურიც არ უნდა იყოს, ეს ანდაზა არც რეცხვასთან ყოფილა კავშირში და არც გაწურვასთან (სურათზე გამოსახული ძველი ტრადიციული ინსტრუმენტით).

ეფექტური vs. ეფექტიანი

პარონიმები ეწოდება ისეთ სიტყვებს, რომლებიც ჟღერადობით ჰგავს ერთმანეთს, მაგრამ შინაარსით განსხვავდება და რომლებსაც ძალიან ხშირად ერთმანეთში ურევენ. მაგალითების ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს, თუმცა აი, რამდენიმე მაგალითი ინებეთ: ადრესატი-ადრესანტი, კამპანია-კომპანია, აბონენტი-აბონემენტი, ინდიელი-ინდოელი, ჰიპი-ჰიპსტერი… ეს ტყუპისცალი სიტყვები წყვილ-წყვილად თანაარსებობენ ჩვენს თავში, ხანდახან ვამბობთ ერთს და ვგულისხმობთ მეორეს.

ჩამოთვლილი მაგალითებიდან განათლებულ ადამიანებს ასე თუ ისე არ ეშლებათ კამპანია კომპანიაში, ჰიპი – ჰიპსტერში, და აბონენტი – აბონემენტში, თუმცა არის წყვილი, რომლებსაც ხშირად დიდად არ ასხვავებენ, არადა ისინი პრინციპულად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ამ სიტყვათა წყვილზე მსურდა საუბარი და პარონიმებზე შესავალი ამიტომაც დავურთე. ჰოდა, მოდით ვისაუბროთ იმაზე თუ რითი განსხვავდება ეფექტური ეფექტიანისგან და პირიქით.

ეფექტიანი (en. – efficient, fr. – efficace, de. – effizient, ru. – эффективный) – აღნიშნავს ყველაფერ იმას, რაც იწვევს შედეგს და ორიენტირებულია შინაარსზე. ასე, მაგალითად ეფექტიანი შეიძლება იყოს საქმე, მედიკამენტი, მიღებული ზომები, თავდაცვა, მართვა, კონტროლი, მკურნალობა, ანალიზი, თანამშრომელი, ლიონელ მესი… ერთი სიტყვით ეფექტიანია ყველაფერი ის, რაც საჭირო და მოსალოდნელ შედეგს გვაძლევს დამოუკიდებლად იმისა თუ რა შთაბეჭდილებას და ეფექტს ახდენს ის ჩვენზე.

ეფექტური (en. – effective, fr. – effectif, de. – effektvoll, ru. – эффектный) – აპელირებს ფორმაზე, გარეგნულ მახასიათებლებზე, ამით შექმნილ მოკლევადიან შთაბეჭდილებაზე, სადაც შედეგი არ არის საინტერესო და გათვლა ეფექტზეა გაკეთებული. ასე მაგალითად ეფექტური შეიძლება იყოს: კაბა, ქალი/კაცი, მსახიობი, სანახაობა, ცეკვა, სპექტაკლი, ფილმი, სასახლე, კოლონადა, თამაში, ფოკუსი, კრიშტიანუ რონალდო… ანუ ეფექტურია ყველაფერი ის, რაც ახდენს ჩვენზე შთაბეჭდილებას, ეფექტს და შესაძლოა ეფექტიანიც იყოს, თუმცა ეფექტური და ამავდროულად არაეფექტიანი მაგალითების ჩამოთვლაც მრავლად შეიძლება.

ოდესღაც 21-ე საუკუნის დასაწყისში დამკაბადონებლად რომ ვმუშაობდი ათასი ჯურის კორექტორთან მიხდებოდა ურთიერთობა, რომლებსაც მანტრასავით ჰქონდათ დაზეპირებული, რომ სწორია ეფექტიანი და არასწორია ეფექტური, სწორია – რეკომენდება და არასწორია – რეკომენდირება (ამაზე სხვა დროს ვისაუბროთ). ჩაქუჩით დასდევდნენ სიტყვა ეფექტურს და იქაც კი, სადაც ეს სიტყვა სწორად იყო გამოყენებული, მაინც ეფექტიანით ცვლიდნენ იმიტომ, რომ… ამისი მიზეზი არ ვიცი, თუმცა ის რაც ვიცი არის შემდეგი: მათი განსხვავება აუცილებელია!

კუ და არწივი

მოდით კუზე და არწივზე დავფიქრდეთ.

კუ ხმელეთის ბინადარი ცხოველია – თითქმის შეუძლებელია იცხოვრო და გადარჩე მიწაზე განრთხმულმა ისე, რომ მიწაში არ ჩაძვრე, როდესაც სამყაროს ერთი-ორი გოჯის იქით ვერ ხედავ და გადაადგილდები იმდენად სწრაფად, რამდენიც ეს ბალახეულით პირის ჩატკბარუნებას სჭირდება. თუმცა ცოცხალი რჩები იმის წყალობით, რომ არავინ გემუქრება, ვინაიდან შენი შეჭმა არც ისე ადვილია.

არწივი ცის ტატნობზე ცხოვრობს – მისი მზერა დედამიწის კიდეს წვდება, მახვილ თვალს კილომეტრში მცირე შარიშურიც კი არ ეპარება, სრული ძალაუფლება აქვს და ცის კიდეს განაგებს. ელვისებური ფრთოსანი სიკვდილია. კლანჭები საკმარისად ბასრი და მოქნილი აქვს, პატარა არსება რომ მოიხელთოს და უმალ საკვებად აქციოს.

…და აი, ზის არწივი კლდის ქარაფზე და გაჰყურებს არემარეს, სანამ პატარა მოძრავ არსებას დალანდავს და დაეშვება. ეშვება, ეშვება და უცებ ბუჩქებს დააცხრება.

რამდენიმე წამში კუ ხედავს როგორ ეცლება მიწა ფეხქვეშ და როგორ დიდდება სამყარო, რომელსაც მხოლოდ რამდენიმე გოჯის იქით ხედავდა და ფიქრობს: რა კარგია არწივისნაირი მეგობრის ყოლა!

ამ დროს არწივი კუს კლანჭებს უშვებს…

კუ სასიკვდილოდაა განწირული. ყველამ იცის მისი სიკვდილის მიზეზი: გრავიტაცია მავნე ჩვევაა! არავინ უწყის რატომ ჩადის არწივი ამას. გასაგებია, რომ კუს ხორცი გემრიელია, მაგრამ თუ სათვალავში მივიღებთ იმას, თუ რა ძალისხმევა სჭირდება კუს გასეირნებას ცის ტატნობზე, როდესაც უფრო ადვილი საკბილოებით გაძეძგილია ბუნება, შეიძლება ვთქვათ, რომ არწივს კუს წვალება მოსწონს!

არწივი კი ცხადია ვერ ხვდება, რომ ბუნებრივი გადარჩევის უხეშ ფორმაში მონაწილეობს და ერთხელაც კუ ფრენას აუცილებლად ისწავლის!

© ტერი პრეტჩეტი, „პატარა ღმერთები“, თარგმანი ჩემია.

უილიამ შექსპირი და მეფე ჯეიმსის ბიბლია

მე-16-17 საუკუნეების მიჯნაზე ინგლისურ ენაში, თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, ორი დიდი პროექტი განხორციელდა: უილიამ შექსპირი და მეფე ჯეიმსის ბიბლია (შემოკლებით KJV). ინგლისური ენის ქურუმები ამტკიცებენ, რომ თანამედროვე ინგლისური ამ ორი გიგანტის მხრებზე დგას და რომ არა ისინი ნისლიანი ალბიონი ახლა სულ სხვა ენაზე იმეტყველებდაო. ისტორიას კავშირებითი კილო რომ არ აქვს ცნობილია, ამიტომ ამ საკითხს მოდით, ნუ ჩავუღრმავდებით. ამ პოსტში უცნაურ დამთხვევაზე მსურს საუბარი, რომელიც უილიამ შექსპირს KJV-სთან აკავშირებს.

მეფე ჯეიმსის ბიბლია 1604-1611 წლებში ითარგმნა და გამოიცა. ამავე წლებს ემთხვევა უილიამ შექსპირის შემოქმედებითი აღზევების ხანა, სწორად ამ წლებში შეიქმნა “ოტელო“, „მეფე ლირი“ და „მაკბეთი“, ამავე წლებში გამოიცა შექსპირის სონეტები. არსებობს „გონივრული“ ეჭვი რომ ჩვენი უილიამი ბიბლიის თარგმნის პროცესის უშუალო მონაწილე იყო და 46 წლის ასაკში 46-ე ფსალმუნში „კვალიც“ კი დაუტოვებია. ამ ფსალმუნის KJV თარგმანი ასე გამოყურება:

God is our refuge and strength, a very present help in trouble. Therefore will not we fear, though the earth be removed, and though the mountains be carried into the midst of the sea; Though the waters thereof roar and be troubled, though the mountains shake with the swelling thereof. Selah. There is a river, the streams whereof shall make glad the city of God, the holy place of the tabernacles of the most High. God is in the midst of her; she shall not be moved: God shall help her, and that right early. The heathen raged, the kingdoms were moved: he uttered his voice, the earth melted. The LORD of hosts is with us; the God of Jacob is our refuge. Selah. Come, behold the works of the LORD, what desolations he hath made in the earth. He maketh wars to cease unto the end of the earth; he breaketh the bow, and cutteth the spear in sunder; he burneth the chariot in the fire. Be still, and know that I am God: I will be exalted among the heathen, I will be exalted in the earth. The LORD of hosts is with us; the God of Jacob is our refuge.

ტექსტს თუ კარგად დააკვირდებით დასაწყისიდან 46-ე სიტყვა არის shake, დასასრულიდან 46-ე სიტყვა კი – spear (შეგიძლიათ გადაამოწმოთ, მე პირადად ასეც მოვიქეცი, ვინაიდან სიტყვაზე არავის ვენდობი!). ამ ჩახლართულ საქმეში, რაც დანამდვილებითაა ცნობილი ისაა, რომ როდესაც ეს ტექსტი ითარგმნა უილიამ შექსპირად ცნობილი პიროვნება 46 წლის იყო (მისი დაბადების თარიღის გათვალისწინებით). აი, ის კი დღემდე გაურკვეველი რჩება 46-ე ფსალმუნში თავიდან 46-ე და ბოლოდან 46-ე სიტყვები შექსპირის გვარს შემთხვევით ადგენს, თუ „ბუდეა“, თუმცა მე ის უფრო მაინტერესებს ეს დამთხვევა ვინ და რა საშუალებით იპოვა?!

ადამი და მისი “ნეკნი”

ბოლო სამი დღეა ერთ სიტყვას დავდევ, ძვ. ებრაულ צְלָעֹת-ს (იკითხება როგორც “ცელ’ა”) რომელიც ბიბლიის პირველწყაროში აღნიშნავს “გვერდს”. ეს სიტყვა ხუთწიგნეულის მეორე წიგნში, „გამოსვლაში“ გვხვდება თხუთმეტჯერ, სადაც ზოგან ნოეს კიდობნის გვერდია, ზოგან ოთახის გვერდი (ანუ კედელი), ზოგან მთის გვერდია (ანუ ფერდობი), ზოგან კუთხეა, ზოგან საყრდენი და როგორც ბიბლიის კომენტატორები წერენ საზოგადოდ მთლიანის არაუმნიშვნელო ნაწილს აღნიშნავსო. საინტერესო ისაა, რომ თორას პირველ წიგნში, დაბადებაში ეს სიტყვა გვხვდება სულ ორჯერ და ორივეჯერ აღნიშნავს “ნეკნს”, ბიბლიის მცხეთურ ხელნაწერში ნეკნის ნაცვლად ერთგან “ფერცხალი” წერია და მეორეგან – “გუერდი”. ჰოდა, ეს “ნეკნი” საიდან გაჩნდა არავინ იცის. ზოგი ამ “იაღლიშსაც” (კიდევ ერთი „იაღლიში“ იხილეთ აქ) წმინდა იერონიმეს მიაწერს, რომელმაც ბიბლიის ლათინურ თარგმანში, ვულგატაში ფრაზა: “უფალმა ღმერთმა ძილქუში მოჰგვარა ადამს და რა დაეძინა, გამოუღო ერთი ნეკნი და მის ადგილას ხორცი ჩაუდო” თარგმნა როგორც “tulit unam de costis eius et replevit carnem pro ea”, სადაც costa (ბრუნვაში costis) ლათინურად “გვერდიცაა” და “ნეკნიც”.

ბიბლიის თანამედროვე მკვლევარები (მაგალითად ზიონი ზევიტი და სკოტ გილბერტი) ძალზედ საინტერესო ვერსიას გვთავაზობენ צְלָעֹת-ის თარგმნასთან დაკავშირებით. კერძოდ, ისინი ამბობენ, რომ იქიდან გამომდინარე რომ ნეკნების რაოდენობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის თანაბარია და ეცოლუციის ყველა ჩვენთვის ნაცნობ ეტაპზე მათი რიცხვი მუდამ თანაბარი იყო, „ნეკნის“ ვერსია ნაკლებადსარწმუნოა განსხვავებით ძვლისგან, რომელიც ადამიანებმა ევოლუციის ადრეულ ეტაპზე დაკარგესო. ამ ძვალს ლათინურად baculum ეწოდება და გორილების და შიმპანზეების გარდა აქვთ სხვა პრიმატებსაც, ასევე მღრღნელებს, ღამურებს და ა.შ. (ვინაიდან ამ ძვლის ქართულ თარგმანს ვერსად მივაკვლიე, გასაგები რომ გახდეს რომელ ძვალზეა საუბარი ასე ვთარგმნი: „პენისის ძვალი“). ჩამოთვლილ ძუძუმწოვრებში ეს ძვალი ხვადებს მრავალჯერადი სქესობრივი აქტის ჩატარებაში ეხმარება და ერთი სიტყვით ძალიან საჭირო ნაწილია სხეულის (არაუმნიშვნელო ნაწილი!), ჰოდა ბიბლიის ზემოხსენებული მკვლევარები ამტკიცებენ, რომ დაბადებაში მოთხრობილი ისტორია ადამიანის უძველეს დაკვირვებას წარმოადგენს: ჩვენმა წინაპრებმა ოდითგანვე შენიშნეს ამ ძვალის არარსებობა და ამგვარი ახსნა მოუძებნეს მის გაქრობასო, რაც შემოგვინახა კიდეც პლანეტის ერთ-ერთმა უძველესმა ტექსტმა, ბიბლიამო.

P. S. ზევიტს და გილბერტს სხვა არგუმენტებიც მოყავთ თავიანთ წერილში (დაინტერესებული მკითხველებისთვის წყარო: “Congenital Human Baculum Deficiency: The Generative Bone of Genesis 2:21-23,” Scott F. Gilbert & Ziony Zevit, American Journal of Medical Genetics, May 2001, Vol. 101, pp. 284-285 და ბმული). თქვენი არ ვიცი და ეს ვერსია მე სავსებით ლოგიკურად მეჩვენება.

კოსმიური მუსიკა

EX Hydrae ორმაგი ვარსკვლავია დედამიწიდან 200 სინათლის წლით დაშორებულ ჰიდრას თანავარსკვლავედში. ეს ორმაგი ვარსკვლავი კატაკლიზმურად ცვლად ვარსკვლავთა კატეგორიას განეკუთვნება, რომელთა მთავარი მახასიათებელი ისაა, რომ მათი სიკაშკაშე ხან იზრდება და ხან მცირდება, ყოველგვარი ცხადი კანონზომიერების გარეშე. სიკაშკაშის ცვლილებას რენტგენული გამოსხივება სდევს თან, რომელზე დაკვირვებაც შესაძლებელია დედამიწაზე არსებულ ასტროფიზიკულ ობსერვატორიებში.

დაკვირვების შედეგად დიდი რაოდენობის მონაცემები გენერირდება რიცხვების მწკრივის სახით. ასტროფიზიკოსთა ძირითადი სამუშაო ამ რიცხვების დამუშავება და კანონზომიერებების დადგენაა. მშრალ რიცხვებზე დაკვირვება ძალიან დამღლელი და არაეფექტური პროცესია, ამიტომ ისინი რიცხვებისგან გრაფიკებს, გრაფებს და ათასგვარ ვიზუალურ დამხმარე საშუალებებს იყენებენ, რათა როგორმე რიცხვთა ქაოსში კოსმოსი შეიმეცნონ.

ასტროფიზიკოსი ვანდა დიასიც ამ რიცხვებს აკვირდება, ოღონდ მას ვიზუალური გრაფიკების ჭვრეტა არ შეუძლია, იგი ასი პროცენტით ბრმაა და ამიტომ განსხვავებულ მიდგომას იყენებს. სპეციალური პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებით ეს რიცხვები აუდიოტონალობებში გადაჰყავს და უსმენს. რიცხვების უდაბნოში კანონზომიერების დასადგენად, როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, ეს პროცესი უფრო ეფექტურია, ვინაიდან თუ ვიზუალურ გრაფიკებში სიმკვეთრისა და სკალის შერჩევაა საჭირო, ყურს ეს დამატებითი პროცედურები არ სჭირდება.

მუშაობის პროცესში ვანდა დიასს და მასთან მომუშავე ასტროფიზიკოსთა გუნდს უჩვეულო იდეა მოუვიდა. მათ განიზრახეს EX Hydrae-დან წამოსული სიგნალები მუსიკად ექციათ. უფრო სწორად ისინი მუსიკალური ნაწარმოების მთავარ თემად გამოეყენებინათ. ამაში მათ გერმანელი კომპოზიტორი და ჯაზმენი ფოლკმარ შტუდტრუკერი დაეხმარა და შორეული გალაქტიკიდან წამოსული სიგნალები ყურისათვის საამო კომპოზიციად გარდაქმნა. რა საოცარიც არ უნდა იყოს ამ მუსიკის პირველწყარო, სადღაც შორს ჰიდრას თანავარსკვლავედშია 200 წლის წინ შექმნილი…

P. S. აქ შეგიძლიათ მშრალ სიგნალებს მოუსმინოთ. თქვენი არ ვიცი და ჩემს ყურს მშრალი სიგნალებიც სიამოვნებს…

აზროვნების განსხვავებულობისა და ენების სწავლის შესახებ

უკანასკნელი ათი წლის განმავლობაში მრავალი ენის შესწავლა ვცადე და თითოეული რაღაც დონეზე ვისწავლე. იაპონურში მხოლოდ ჰირაგანას და კატაკანას ასოები, რამდენიმე ათეული იეროგლიფი და რამდენიმე ფრაზა მახსოვს (აი, დაახლოებით ასეთი ცოდნა მაქვს თურქულში, სპარსულში, ესპერანტოში და სხვებში :დ). არაბულში შემიძლია ლექსიკონის დახმარებით უცნობი ტექსტის თარგმნა, რაღაც მარტივი ფრაზების გაგება და ვარ ბედნიერი. იტალიურში უფრო მეტი შემიძლია: ვრცელი ტექსტების კითხვა, მოსმენა და დამტვრეული საუბარი. ფრანგულში 2005 წელს DALF-ის დიპლომი ავიღე, რაც იმას ნიშნავს რომ ოდესღაც კარგად ვიცოდი და მერე რა, რომ ისე აღარ ვიცი როგორც ოდესღაც, ლიტერატურას ვკითხულობ და ფილმებს ვუყურებ, ჰოდა საკმარისია. ახლა კი გერმანულს ვსწავლობ, ვინაიდან მჭირდება და იმედი მაქვს მალე ვისწავლი…

წინა აბზაცში განზრახ გამოვტოვე რუსული და ინგლისური ენები, ვინაიდან ეს ორი ენა არც არასოდეს მისწავლია (ხანმოკლე ინტერვალებს თუ არ ჩავთვლით სკოლაში და უნივერსიტეტში) და არც არასოდეს მქონია პრეტენზია, რომ რომელიმე მათგანის გრამატიკა ვიცი, მიუხედავად იმისა, რომ ინფორმაციის მისაღებად და ადამიანებთან საკომუნიკაციოდ ბოლო ორი წელია ჩემთვის ეს ორი ენაა არსებითი. უფრო მეტიც ეს ენები ჩემთვის არალოგიკურ სისტემად რჩება და არ მესმის ამდენი გამონაკლისის პირობებში, როგორ არის შესაძლებელი ვინმემ ისინი გრამატიკის საშუალებით ისწავლოს. ჰოდა, რადგან არ მესმის, არც არასოდეს ვეცდები გაგებას. ამ ქვეყნად კიდევ ბევრი საინტერესო რამ ხდება, ამაზე დრო რომ არ დავხარჯო.

უცხო ენების შესასწავლად ჭკვიანმა ბიძიებმა და დეიდებმა მრავალი მეთოდოლოგია შექმნეს. საინტერესოა, რომ ორი ნებისმიერად აღებული მეთოდოლოგია როგორც ცა და დედამიწა ისე განსხვავდება ერთმანეთისან: ზოგი დიალოგებზეა ჩაციკლული და აქცენტს კომუნიკაციაზე აკეთებს, ზოგი გრამატიკის სავარჯიშოებით ღუნავს ტვინს, ზოგი პატარ-პატარა ტექსტებით ცდილობს ფონს გასვლას… საერთო ჯამში თუ ადამიანი მოიწადინებს ენის ინდივიდუალურად შესწავლას ძალიან დიდ გაურკვევლობაში აღმოჩნდება ვინაიდან ვერ გაიგებს რითი დაიწყოს, როგორ დაიწყოს და რა აკეთოს.

სწორად ამის გამო შევეცდები ოდნავ მაინც მოვფინო ნათელი იმ ქაოსს თუ რატომ არსებობს ამდენი მეთოდოლოგია და რატომ იჩემებს თითოეული ერთადერთი ჭეშმარიტი მეთოდოლოგიის შემქმნელობას. საქმე იმაშია, რომ სწავლა  არ არის სწორხაზოვანი პროცესი. ხელოვნური ნეირონული ქსელების სპეციალისტები ამბობენ, რომ რაღაცის სწავლის დროს სავარჯიშოების კეთებით, გრამატიკის წესების გააზრებით, დიალოგების ზუთხვით და ა.შ. ტვინის ნეირონები ისე იმუხტებიან, რომ როგორც კი უცნობი აზრის გამოთქმა მოგინდებათ ადეკვატური ინფორმაცია გამოდის სამეტყველო აპარატიდან, ან პირიქით შედის ტვინში ყურების გავლით.

მიუხედავად იმისა, რომ უცნობია ტვინის ნეირონული ქსელის ზედმიწევნით ზუსტი არქიტექტურა. ადამიანებმა ბოლო ორი ათას ექვსასი წლის განმავლობაში რაღაცის გაგება მაინც მოახერხეს იმ ფენომენის შესახებ რასაც აზროვნება ჰქვია და რასაც ძვ. ბერძნები „ლოგიკას“ ეძახდნენ. საინტერესო ისაა, რომ აზროვნების სხვადასხვა ტიპი არსებობს, სწორად ამან განაპირობა უცხო ენების შესასწავლი მეთოდოლოგიების ნაირგვარობა. თუმცა უხეშად რომ ვთქვათ აზროვნების და მსჯელობის ყველა ტიპი შეიძლება მოკლედ ასე განვიხილოთ: ჩვენ გვაქვს მოცემული ნაცნობი ინფორმაცია, რომლის საშუალებითაც უნდა გავიგოთ უცნობი ინფორმაცია.

აზროვნების ტიპების განსხვავების დასანახად მოდით მაგალითები განვიხილოთ: 1) ჩვენ გვეუბნებიან, რომ მესამე რაიხში არის მიღებული საკანონმდებლო აქტი, რომლის თანახმადაც ყველა ებრაელს უნდა ეკეთოს დავითის ვარსკვლავი. შესაბამისად თუ ჩვენ ვიმყოფებით მესამე რაიხში და ვხედავთ დავითისვარსკვლავიან ადამიანს შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ის ებრაელია 2) ჩვენ მოვხვდით მესამე რაიხში და ვხედავთ, რომ ზოგიერთ მაცხოვრებელს უკეთია დავითის ვარსკვლავი და მათ შორის ვისაც ვკითხეთ, გვითხრა რომ ებრაელია. ჩვენ ვასკვნით, რომ მესამე რაიხში დავითის ვარსკვლავი ებრაელებს უკეთიათ 3) ჩვენ მოვხვდით მესამე რაიხში და აღმოვაჩინეთ, რომ დავითის ვარსკვლავი უკეთიათ მხოლოდ ებრაელებს. ჩვენ გამოვთქვამთ ჰიპოთეზას, რომ ეს ნაციონალ-სოციალისტებმა იმიტომ გააკეთეს, რომ ებრაელები გამოერჩიათ ვიზუალურად და შესაბამისად დავითის ვარსკვლავის ტარება შემთხვევითი არ არის, შესაბამისად ყველას ვისაც უკეთია დავითის ვარსკვლავი არის ებრაელი, ჩვენი ჰიპოთეზის შესაბამისად.

ზემოთ განხილული სამ შემთხვევას ლოგიკაში: 1) დედუქცია 2) ინდუქცია 3) აბდუქცია ეწოდებათ. საინტერესოა, რომ სწორად მათ შორის განსხვავებები განსაზღვრავს უცხო ენების შემსწავლელი მეთოდოლოგიების რაობას. ასე მაგალითად წიგნები, სადაც ჯერ გრამატიკას გასწავლიან, წესს განგიმარტავენ და შემდეგ გაჩვენებენ, როგორ მოარგოთ ეს წესი კონკრეტულ შემთხვევას დედუქციურ მსჯელობაზე დგას. წიგნები, სადაც ბევრი დიალოგის ტექსტს გაზეპირებინებენ, წესების მინიმალურ რაოდენობას, ან საერთოდ არ გიხსნიან და სწავლის პროცესში თქვენ თავად ხვდებით ენის შინაგან სტრუქტურას, გრამატიკულ წესებს და თავისებურებებს – ეს ინდუქციაა. აბდუქციის შემთხვევაში კი გრამატიკა და ტექსტები პარალელურად მიდის, ოღონდ ისე რომ წესებს ნელ-ნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ გეუბნებიან პოსტ-ფაქტუმ, რათა ნათელი მოჰფინონ თუ რატომაა ეს ფრაზა ასე და არა ისე.

ერთი კონკრეტული მაგალითი განვიხილოთ: ყველას ვისაც გერმანულის ანა-ბანის სწავლა განუზრახავს აუცილებლად ისწავლიდა მისალმებებს: Guten Morgen, Guten Abend, Guten Tag და (!) Gute Nacht. ეს უკანასკნელი რატომაა Gute და არა Guten თავიდან არავინ გვეუბნება და ოდესმე, როცა ზედსართავების ბრუნებას და არსებითი და ზედსართავი სახელების შეწყობის წესებს ვსწავლობთ, მხოლოდ მაშინ ხდება გასაგები (ეს აბდუქციაა). ინდუქციის შემთხვევაში არავინ არაფერს გვეუბნება, ვიზეპირებთ ყველა შემხვედრ ზედსართავს და არსებითს მოცემულ დიალოგებში და ერთ მშვენიერ დღეს შვილებსაც ასე ვასწავლით: „Gute Nacht-ში ბოლოში “n” არ უნდა მეთქი და მორჩა!“ – დედუქციის შემთხვევაში კი ჯერ წესებს ვსწავლობთ და მერე ყველაფერი მარტივია.

ჰოდა, ამ ყველაფრის განხილვის შემდეგ ადამიანებს ებადებათ კითხვა: რომელი მიდგომაა უკეთესი? – პასუხი ამ შემთხვევაში არის შემდეგი: გააჩნია ვისთვის! – ზოგი ადამიანისათვის აზროვნების ბუნებრივი ფორმა ინდუქციაა, ზოგისთვის აბდუქცია და ზოგისთვის კი – დედუქცია (ამ უკანასკნელებზე ამბობენ, რომ ფორმულებით და სქემებით აზროვნებს :დ), შესაბამისად მეთოდოლოგია ინდივიდუალურად უნდა იყოს შერჩეული და ერთი მარტივი რაღაც უნდა გვახსოვდეს: ყველა მეთოდოლოგია ყველა ადამიანზე არ მუშაობს და სანამ ენის შესწავლას დააპირებთ ჯერ ის დაადგინეთ აზროვნების რომელი სახესხვაობაა თქვენთვის ყველაზე ახლობელი და ამის შემდეგ შეარჩიეთ სახელმძღვანელო.

ლექსი შეშლილ მათემატიკოსზე

ლექსს შეშლილი მათემათიკოსის შესახებ ორი წლის წინ გადავაწყდი ერთ ბლოგზე, სადაც მათემატიკოსთა ჭკუამხიარული და გონებამახვილური ლექსებია თავმოყრილი. ლექსის ავტორი მარშალის უნივერსიტეტის პროფესორი, მათემატიკოსი ჯონ დროსტია, რომლის მეუღლეც თურმე მათემატიკის მასწავლებელი ყოფილა. ეს ლექსი გამოქვეყნდა კრებულში Strange Attractors: Poems of Love and Mathematics და ისე მომეწონა, რომ ბოლო ორი წლის მანძილზე იმდენჯერ წავიკითხე, ზეპირად შემომესწავლა. თარგმნის სურვილი თავიდანვე გამიჩნდა, თუმცა კეპლერის უნივერსიტეტის დაძაბული სასწავლო კურიკულუმის გამო ეს გასულ წელს ვერ მოვახერხე. დღეს როგორც იქნა მოვიხელთე თავისუფალი დრო და როგორც ლეგოს სათამაშო კუბები ისე ჩალაგდა ერთმანეთში სიტყვები. ლექსის შინაარსიდან გამომდინარე თარგმანი შედარებით თავისუფალი გამოვიდა და ამიტომ ჩემს თარგმანში შეშლილ მათემატიკოსს ეშლი ჰქვია:

I Even Know of a Mathematician by John L. Drost

“I even know of a mathematician who slept with his wife only
on prime-numbered days…” Graham said.
―Paul Hoffman, The Man Who Loved Only Numbers

A mathematician was obsessed with things prime.
He thought about them almost all of the time.
Said to his dear wife, “It truly seems right
That we should only make love on a prime-numbered night.”
His wife thought for a bit (’cause she was no dummy),
“At the month’s start this does seem quite yummy,
For there’s two, three, five, seven
A three-night hiatus and then there’s eleven.
But of the month’s end I start to be wary
Near the twenty-third day of the month February.
For the next prime day after will be March the first
Such sexual continence might cause me to burst!”
He shook his head sadly, “As it’s commonly reckoned,
The next prime day would be found on the second.”

ლექსი შეშლილ მათემატიკოსზე

მათემატიკოსს ვიცნობდი, ეშლის:
მარტივ რიცხვებზე ფიქრებით შეშლილს.
უთხრა ცოლს: “სექსი გვექნება მხოლოდ
მარტივრიცხვიან დღეებში“, – ხოლო
დაფიქრდა ცოლი, ქალი უთბესი:
„თვის დასაწყისი მოჩანს უტკბესი:
ორი და სამი, ხუთი და შვიდი,
და თერთმეტამდე ვიქნები მშვიდი,
თუმცა თებერვლის ოცდასამიდან
მე უსექსობას ვეღარ ავიტან.
თავშეკავება პირველ მარტამდე,
ჭკუიდან შემშლის, სულ მთლად გადამრევს!“
მიუგო ეშლიმ კრძალვით და კიცხვით:
“არ არის ერთი მარტივი რიცხვი!”

P. S. დღეს 16 მარტია და ჯონ დროსტის მეუღლის “სიხარულს” ვიზიარებ :)